IL VERBO   

   Quasi tutti i verbi, in moriconese, diventano tronchi per apocope1, ma per praticità si userà l’accento piuttosto che l’apostrofo [ ‘ ] come accade in italiano  per i troncamenti.

DIALETTO DERIV, LAT. ITALIANO
Ìi (ire) andare
parlà   parlare,
magnà (magnare) mangiare
‘ncontrà .(‘ncontrare) incontrare

Tuttavia i verbi derivati dalla 3ª coniugazione latina, pur perdendo la sillaba finale non sono accentati perché derivati dalla 3ª coniugazione latina che era breve.

 Es.:

LATINO DIALETTO
legěre legge
regĕre regge
bibĕre beve

Per quanto concerne la coniugazione del verbo, ovviamente segue le regole della grammatica italiana con le dovute eccezioni che verremo espletando durante questo percorso.

I verbi ausiliari sono esse  (essere)e avé (avere), anche se più spesso viene usato avere, soprattutto con i verbi come piovere, nevicare, ecc.

Es:  […]com’ebbe firnitu de fioccà, se levò ‘na tramontana...[…]

Coniugazione del verbo ESSE

INDICATIVO
Presente Pass. Prossimo Imperfetto Trap. Prossimo
   Io     so  sò statu   èra     èra statu
tu    sì    si   statu éri éri  statu
issu è  è statu   èra      èra statu
    Nui sémo  semo stati    erèmmo   erèmmo stati   
Vui séte  séte   stati    erète erète     stati   
Issi sò    sò stati    èranu     èranu stati   
Futuro Fut. Anteriore Pass.Remoto Trap. Remoto
Io sarraio sarraio  statu fui fui  statu
Tu sarrai sarrai statu fusti fusti statu
Issu sarrà sarrà  statu fu 2) fu statu
Nui sarrémo sarremo stati erèmmo3) erèmmo stati
Vui sarréte sarréte  stati fóste fòste    stati
issi sarrau sarrau  stati furu furu stati

1. fenomeno fonetico per cui si eliminano uno o più suoni in fine di parola

2. una espressione tipica nella narrazione di fatti è “quanno che te fu” per dire: “avvenne poi”.

3. come si vede la 1ª persona pl. del pass. e trapassato remoto è tratta dall’imperfetto, è  molto rara la  forma ‘fummu

 ONGIUNTIVO
Presente Passato Imperfetto Trapassato
   Io     sia  sia statu fosse fosse statu
tu  sia     sia    statu fussi fussi    statu
issu  sia   sia statu fosse Fosse statu
    Nui  (manca) (manca)  fossèmmo Fossèmmo stati   
Vui sete séte   stati    fossèste fossèste    stati   
Issi sianu sianu stati    fussiru fussiru stati   
CONDIZIONALE
Presente Passato
Io sarria sarria statu
tu sarristi sarristi  statu
issu sarria sarria statu
nui sarremmo sarrèmmo stati
vui sarrèste sarrèste stati
issi sarrianu sarrianu stati

             IMPERATIVO

                 tu éssi, sii

                   issu stà  *

                 nui stemo*

                   vui stete *

               issi stissiru*

           * sono prese   dall’imperativo  del verbo “stare”

GERUNDIO
Semplice Composto
Essènno essènno statu
PARTICIPIO
Presente                                 Passato  
 stante                                   statu  
I                              NFINITO
Presente                                                    Passato    
Èsse                                                          èsse  statu   

                                                                                                    AVÉ = AVERE

INDICATIVO
Presente Imperfetto Passato Remoto Futuro
Io  haio éa* ibbi arraio
Tu    ha ii* isti * arrai
Issu  ha éa* ébbe arrà
Nui  émo èmmo* èmmo* arremo
Vui  éte ète* èste* arréte
Issi   hau éanu* ibbiru arrau

(*) Vale anche per il verbo andare ( iì [ ine ] )

Passato Prossimo Trapassato Prossimo Trapassato Remoto Futuro Anteriore
Io hó  autu ea autu ibbi autu arraio autu
Tu ha autu ii autu isti autu arrai autu
Issu ha autu Ea autu ebbe autu arrà  autu
Nui emo autu èmmo autu èmmo autu arremo autu
Vui ete autu ète autu èste autu arrete autu
Issi au autu eanu autu ibbiru autu arrau autu  
CONGIUNTIVO
Presente Imperfetto Futuro
Io  abbia aesse arria
Tu  abbi aissi arristi
Issu abbia aesse arria
Nui (non usato) aessemmo arremmo
Vui  abbiate aesseste errèste
Issi  abbianu aissiru arrianu
CONDIZIONALE                          Non usato             
  PARTICIPIO GERUNDIO
  Presente Passato Presente Passato
  che ha autu avenno avenno autu
INFINITO
Presente Passato
avé – avéne avé autu

Mò che c’émo ‘mparatu i verbi ausiliari, potemo comincià a scrive in murricunese (pé eufonia có l’italiano murricónese). Dicemo che sarrà mpó difficile capicce ‘e prime vòte, specialmente coi gióvenótti, ma issi sau ‘mparasse ‘e cóse subbitu!

Intanto cumincemo a vedé i verbi ch’emo ddopratu.

Emo  AVÉ; ‘mparatu  ‘MPARÀ; potemo  POTÉ; cumincià, cumincemo  CUMINCIÀ; scrive SCRIVE; Dicemo  DÌ; sarrà  ESSE; capicce   CAPÌ (riflessivo); sau  SAPÌ; vedé  VEDÉ;  ddopratu   DDOPRÀ.

 

                                                                             ‘MPARÀ = IMPARARE-INSEGNARE

                             INDICATIVO
Presente     
Imperfetto Pass.remoto Futuro
Io  ‘mparo ‘mparava ‘mparai ‘mpararraio
Tu  ‘mpari ‘mparavi ‘mparast ‘mpararrai
Issu ‘mpara ‘mparava ‘mparò ‘mpararrà
Nui  ‘mparemo ‘mparèmmo ‘mparèmmo ‘mpararrémo
Vui  ‘mparete ‘mparète ‘mparèste ‘mpararréte
Issi  ‘mparanu ‘mparavanu ‘mpararu ‘mpararrau
Pass. pross. Trap. prossimo Trapass. remoto Fut. anteriore
Io  ‘mparatu ea ‘mparatu ibbi ‘mparatu arraio  ‘mparatu
Tu ha ‘mparatu ii ‘mparatu isti ‘mparatu arrai ‘mparatu
Issu ha ‘mparatu ea ‘mparatu ebbe ‘mparatu arrà  ‘mparatu
Nui emo mparatu èmmo ‘mparatu èmmo ‘mparatu arremo ‘mparatu
Vui ete ‘mparatu ète ‘mparatu èste ‘mparatu arrete ‘mparatu
Issi au ‘mparatu eanu ‘mparatu ibbiru ‘mparatu arrau ‘mparatu
CONGIUNTIVO
Presente Imperfetto
Io  ‘mparo ‘mparasse
Tu ‘mpari ‘mparassi
Issu ‘mpara ‘mparasse
Nui ‘mparemo ‘mparessèmmo
Vui ‘mparte ‘mparessèste
Issi ‘mparanu ‘mparassiru
CONDIZIONALE
Presente Passato
Io ‘mpararria arria ‘mparatu
tu  ‘mpararristi arristi     ‘mparatu
issu  ‘mpararria arria  ‘mparatu
nui  ‘mpararrèmmo arremmo  ‘mparatu
Vui  ‘mpararrèste arreste  ‘mparatu
Issi  ‘mpararrianu arrianu ‘mparatu
IMPERATIVO PARTICIPIO            GERUNDIO
   ‘mpara!                        Pres-                         Pass. Sempl.‘                        Comp.‘ 
 ‘mparete! sta a ‘mparà        ‘mparatu mparènno            Enno ‘mparatu
‘mparèmo se l’hau da ‘mparà     INFINTO                              
‘mparanu mpari ‘mpara‘  mparane 
     

                                                                                POTÉ = POTERE

                                                                                   INDICATIVO

          Presente                    Imperfetto                  Passato remoto                   Futuro

           Io  pozzo                     potea                                putì                                poterraio

            Tu  pó                           putii                                 putisti                             poterrai

          Issu pò                         potea                         póté (inusitato)                  poterrà

         Nui  potemo            potèmmo                    potèmmo                             poterrémo

        Vui  potete                potète                             potèste                                poterréte

        Issi  pózzu                poteanu                         putittiru                                 poterrau

      Passato pross.          Trapas. pross.             Trapass. remoto             Futuro anteriore

   Io hó  pututu              ea pututu                       ibbi pututu                    arraio  pututu

  Tu ha pututu                  ii pututu                        isti pututu                        arrai pututu

Issu ha pututu               éa pututu                     ebbe pututu                       arrà  pututu

Nui emo pututu         èmmo pututu              èmmo pututu                  arremo pututu

Vui ete pututu              ète pututu                     èste pututu                     arrete  pututu

Issi au pututu               eanu pututu                  ibbiru pututu                    arrau  pututu

                    CONGIUNTIVO                      CONDIZIONALE                    IMPERATIVO                       

    Presente                Imperfetto                          Presente                                      Presente                                      

     pozza                     potesse                              putirria                                        pó! pozzi!                                

   possi                           putissi                                putirristi                                  pozzate!                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           pozzemmo          potessèmmo                   poterrèmmo                          PARTICIPIO

     pozzate                   potessèste                    poterrèste                            che po’/pututu

     pozzanu                   putissiru                        putirrianu                              GERUNDIO

                 INFINITO                                                                                                        potènno

               poté          avé pututu                                                        

 

            AGGETTIVO          PREPOSIZ,